Саломлашиш одоби

Ассалому Алайкум ва Раҳматуллоҳу ва Барокатуҳу.

Мусулмонлар учун бир-бирларини “Ассалому алайкум” деб қаршилаш жуда муҳимдир, зеро Аллоҳ таоло Нур сурасининг 61 оятида бу гўзал сўзни “Аллоҳ ҳузуридан бўлган муборак покиза салом” деб атайди.

Яна Аллоҳ таоло марҳамат қилиб айтадики: “Қачонки сизга бир саломлашиш ила салом берилса, сиз ундан кўра яхшироқ алик олинг ёки худди ўзидек жавоб беринг. Албатта, Аллоҳ ҳар бир нарсанинг ҳисобини олувчи зотдир” (Нисо, 86)

Шайх Муҳаммад Юсуф Муҳаммад Содиқ бу оятни шархлаб “Исломдаги саломлашиш энг гўзал ва энг маъноли саломлашишдир. Исломда танигангаю танимаганга салом бериш суннатдир. Саломга алик олиш эса, вожибдир”, деган гапларни айтадилар.

Абу Ҳурайра р.а. дан ривоят қилинган ҳадисда Расулаллоҳ с.а.в. “Иймон келтирмагунингизча жаннатга кирмайсизлар. Бир-бирингизга муҳаббат қилмагунингизча иймонли бўла олмайсизлар. Агар амал қилсангиз, ўрталарингизда муҳаббат пайдо этадиган нарсага сизларни далолат қилайми? У ораларингиздаги саломни ёймоқлигингиздир”, дедилар (Имом Муслим ривояти)

Имом Ан-Нававий салом бериш тўғрисида гапириб, шу гапларни айтади “Саломни бошловчи салом берилаётган киши битта бўлса ҳам кўплик олмоши билан “Ассалому алайкум” дейди. Алик олувчи эса “Ваалайкум Ассалом ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳу” дейди”. (Риёзус-солиҳийн, Саломлашиш китоби)

Яъни юқоридаги Нисо сурасининг 86 оятига амал қилган ҳолда салом берган кишига унданда гўзалроқ қилиб алик олиш афзал экан.

Имрон ибн Ҳусайндан ривоят қилинган ҳадисда “Бир киши Расулаллоҳ с.а.в. нинг ҳузурларига келиб, “Ассалому алайкум”, деди. Унга жавоб қайтариб ўтирдиларда, “ўнта савоб”, дедилар. Сўнгра бошқа киши келдида, “Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳи” деди. Унга ҳам жавоб қайтариб ўтирдиларда, “йигирмата савоб” дедилар. Сўнгра бошқа бир киши келдида, “Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳу ва барокатуҳу”, деди. Унга ҳам жавоб қайтариб, “ўттизта савоб” дедилар” (Абу Довуд ва Термизий ривоятлари)

Демак ҳулоса қилиб айтганда қанча узун ва гўзал салом берсак, иншааллоҳ, Аллоҳ таоло шунча кўп савоб берар экан.

Келинг энди саломлашишнинг баъзи йўл-йўриғларини кўриб чиқайлик.

Саломлашиш одоблари

Абу Ҳурайрадан р.а. ривоят қилинади. Расулаллоҳ с.а.в.: “Суворий риёдага, пиёда ўтирганга ва озчилик кўпчиликка салом беради”, дедилар. (Имом Бухорий ва муслим ривояти).

Имом Бухорий ривоятларида: “Кичик каттага” бўлиб келган.

Абу Умомадан р.а. ривоят қилинади. Расулаллоҳ с.а.в.: “Аллоҳ таоло наздида одамларнинг олийси саломни аввал бошлаганларидир”, дедилар. (Абу Довуд ва Термизий ривоятлари)

Абу Ҳурайра р.а. дан ривоят қилинади. Расулаллоҳ с.а.в.: “Агар сизларнинг брингиз биродарига йўлиқса, унга салом берсин. Агар улар орасини дарахт ёки тош тўсиб қўйиб, сўнгра унга яна йўлиқса, яна салом берсин”, дедилар (Абу Довуд ривоятлари).

Анасдан р.а. ривоят қилинади. Бу зот ёш болалар ёнидан ўтиб кетаётиб, уларга салом бердилар-да, “Расулаллоҳ с.а.в. шундай қилардилар”, деб айтдилар. (Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари)

Абу Ҳурайрадан р.а. ривоят қилинади. Расулаллоҳ с.а.в. “Сизлардан бирингиз бирор масжлисга борадиган бўлса, салом берсин. Агар туришни ҳоҳласа ҳам, салом берсин. Аввалгиси кейингисидан ҳақли эмасдир”, дедилар. (Абу Довуд ва Термизий ривоятлари)

Имом Ан-Нвавий айтадилар “Кўришганда ва ажралаётганда салом бериш мандуб амалдир” (Риёзус-солиҳийн).

Уйга кирганда салом бериш

Аллоҳ таоло марҳамат қилиб айтади: “Уйларга кирган чоғингизда ўзларингизга Аллоҳдан бўлган покиза ва муборак табрик ила салом беринглар” (Нур, 61).

Анас р.а. дан ривоят қилинади. Расулаллоҳ с.а.в. дедилар “Эй ўғилчам, агар оила аъзоранинг ҳузурларига кирсанг, салом бергин. Ана шунда ўзингга ва оила аъзоларингга барака бўлади”, дедилар (Имом Термизий ривояти)

Ғойибдан айтилган саломга жавоб қайтариш

Оишадан р.а. ривоят қилинади: “Расулаллоҳ с.а.в. менга: “Жаброил алайҳиссалом сенга салом айтди”, деганларида, мен ҳам: “Ваалайҳиссалом ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳу”, дедим”. (Имом Буҳорий ва Муслим ривоятлари)

Шарх: Бу ҳадисдан Оиша онамизнинг фазллари, фаришталарнинг одамларга салом йўллаши ва ғойибдан салом айтган кишига жавоб қайтаришнинг шартлиги маълум бўлмоқда.(Имом Ан-Нававий, Риёзус-солиҳийн)

Демак бизга бирор ким “Фалончи сенга салом айтди” деса, биз ўша саломга алик олиб қўйишимиз шарт экан.

Катта жамоатга уч марта салом бериш

Анас р.а. дан ривоят қилинади. Расулаллоҳ с.а.в. бирор гап айтсалар, эшитувчи уни англагунича уч марта қайтарардилар. Агар бирор жамоага бориб салом берсалар, уч марта салом берардилар. (Имом Бухорий ривоятлари)

Тунда салом бериш

Миқдоддан р.а. ривоят қилинган узун ҳадисда келтиришича, “Расулаллоҳ с.а.в. га сутдан бўлган насибаларини олиб қўйдик. У зот кечаси келиб, уйқудагилар уйғонмайдиган ва уйғоқлар эшитадиган қилиб салом берардилар. Менинг уйқум келмасди. Аммо икки шеригим ухлаб бўлишган эди. Шу куни Расулаллоҳ с.а.в. келиб, аввал қандай салом берсалар, шу тарзда салом бердилар” (Имом Муслим ривояти)

Демак тунда уйга келганда уҳлаб ётганларни уйғотиб юбормайдиган даражада, лекин бошқалар эшитадиган қилиб салом бериш суннатга мувофиқ бўлар экан.

Кафт ва бармоқ билан ишора қилиш

Зарурият бўлмаганида фақатиган ишора қилиб саломлашиш мумкин эмас. Сабаб бу насроний ва яҳудийларнинг одатидир. Абдуллоҳ ибн-Амрдан ривоят қилинган ҳадисда Набий с.а.в. “Биздан бошқаларга ўзини ўхшатганлар биздан эмасдир. Яҳуд ва насороларга ўхшаманглар, яхудийларнинг саломлашиши бармоқлар билан ишора қилиш, насронийларнинг саломлашиши кафтлар билан ишора қилиш”, деганлар. (Имом Термизий ривояти, Албоний хасан деган)

Асмо бинти Язиддан р.а. ривоят қилинади: “Расулаллоҳ с.а.в. кунларнинг бирида масжиднинг ёнидан ўтаётганларида бир неча аёл ўтирган эди. Уларга қўллари ила ишора қилиб салом бердилар” Имом Термизий ва Абу Довуд ривояти.

Абу Довуд “Лафз билан ишорани жамладилар” деб келтирган.

Имом Ан-Нававий айтадилар “Узоқдаги кишиларга ишора ва лафз билан салом айтиш жоиз. Лекин ишоранинг ўзи билан кифояланиш макруҳдир” (Риёзус-солиҳийн)

Шайх Ибн Боз ҳам ишора билан салом бериш ҳақида юқоридаги фикрни айтиб икки жойда ишора билан алик олишни жоиз дейдилар:

1. Жума ҳутбаси пайтида биродари салом берса фақатгина қўлни қўлга текизиш билан (салом лафзини айтмасдан) алик олиш жоиз. Сабаби Бухорий ва Муслимлар ривоят қилган ҳадисда Расулаллоҳ с.а.в. ҳутба пайтида ҳар қандай гап-сўздан қайтарганлар. Ҳутба тугаганидан сўнг эса биродари қилган иш нотўғри эканлигини унга тушунтириб қўймоғи лозим.

2. Намоз ўқиётган одамга салом берилса, бу одам ҳам ишора билан алик олиши жоиз.

Қўл бериб сўрашмоқ

Қатода бундай дейдилар: “Мен Анасдан: “Расулаллоҳ с.а.в. нинг саҳобалари ўртасида қўл бериб сўрашмоқ одати бор эдими?”, деб сўрадим. У: “Ҳа”, деб жавоб берди” (Имом Бухорий ривояти)

Бародан ривоят қилинади. Расулаллоҳ с.а.в. “Икки мусулмон йўлиқиб, қўл бериб сўрашишса, улар иккови ажралмасларидан олдин гуноҳлари кечирилади” дедилар (Абу Довуд ривоятлари).

Шу ўринда айтиш керакки номаҳрам аёл билан қўл бериб кўришиш шариатда ҳаром дейилган ва бу аксар уламоларнинг фикри.

Номаҳрам аёлларга салом бериш

Имом Ан-Нававий айтади: “Расулаллоҳ с.а.в. фитнадан омонда бўлганлари учун аёлларга салом берганлар. Кимдан-ким фитнадан омонда бўлишига кўзи етса у кишига ҳам аёлларга салом бериши жоиз. Лекин ўзига ишонмаса салом бермагани афзал. Шунингдек фитна бўлишидан қўрқилмаса аёлнинг эркак кишига салом бериши ҳам жоиз”.

Саҳл ибн Саъддан р.а. ривоят қилинади: “Бизда бир аёл бор эди, у лавлаги олиб келарди-да, қозонга солиб арпанинг майдалангани билан арашалтириб қўяр эди. Биз ҳар гал жумани ўқиб қайтаётганимизда унга салом берар эдик. У бизга ҳалиги таомни тортиқ қилар эди”.(Имом Бухорий ривояти)

Умму Ҳонеъ Фоҳитата бинти Абу Толиб р.а. дан ривоят қилинади: "Фатҳ куни Расулаллоҳнинг с.а.в. ҳузурларига борсам, у зот ғусл қилаётган эканлар. Фотима р.а. эса (парда билан) тўсиб турган эканлар. Бас, мен салом бердим…” деб ҳадиснинг қолганини зикр қилдилар. (Имом Муслим ривоятлари)

Кофир, яҳуд ва насоролорга салом бериш

Кофир, яҳуд ва насоролорга аввал салом беришни аксар уламолар ҳаром санаганлар. Агар улар биринчи бўлиб салом беришса “Ва алайкум” деб қўйилади ҳалос.

Абу Ҳурайрадан р.а. ривоят қилинади. Расулаллоҳ с.а.в.: “Яҳудий ва насороларга аввал салом берманглар. Агар бирорталарингиз йўлда улар билан рўбарў бўлиб қолса, кучанинг четидан юришга мажбур қилсин”, дедилар. (Имом Муслим ривоятлари)

Демак аҳли китобларга ва кофирларга биринчи бўлиб салом бериш ҳаром экан. Лекин шу билан бирга салом лафзини айтмасдан туриб, улар билан биринчи бўлиб кўришишни кўпчилик уламолар жоиз деганлар. Яъни “Ассалом алайкум” ўрнига “Яхшимисиз?” ёки “Ишларингиз яхшими” каби лафзлар билан кўришиш жоиз, айниқса бундан мурод амри маъруф ёки динга чақириш каби яхши мақсадлар бўлса. Чунки Аллоҳ таоло марҳамат қилиб айтади: “Роббингнинг йўлига ҳикмат ва яхши мавъиза ила даъват қил. Ва улар ила гўзал услубда мунозара қил. Албатта, Роббинг Ўз йўлидан адашганларни ўта билгувчи ва ҳидоят топгувчиларни ҳам ўта билгувчидир” (Наҳл, 125)

“Сизлар аҳли китобларнинг зулм қилганларидан бошқалари билан фақат яхши услубда мужодала этинглар ва уларга: “Биз ўзимизга нозил қилинган ва сизга нозил қилинган нарсага иймон келтирдик, бизнинг илоҳимиз ва сизнинг илоҳингиз бирдир ва биз унга бўйсунгувчимиз”, денглар” (Анкабут, 46).

Кофир ва аҳли китобларнинг саломига эса “Ва алайкум” деб алик олиш жоиз. Анас р.а. дан ривоят қилинган ҳадисда Расулаллоҳ с.а.в.: “Агар сизларга аҳли китоблар салом беришса, уларга “Ва алайкум”, деб айтинглар”, дедилар (Имом Бухорий ва Муслим ривояти)

Ва Аллоҳу аълам.

Манбаълар:

Имом Ан-Нававийнинг “Риёзус Солиҳийн” ҳамда “Ал-Азкор” китоблари.

Шайх Муҳаммад Саҳиҳ ал-Мунажжиднинг қуйидаги мақолалари:

• Икки қўл билан сўрашиш суннатми?
• Ишора қилиб кўриши ҳақида
• Кофирлар билан саломдан бошқа сўзлар билан кўришиш
• Ҳутба пайтида берилган саломга қандай алик олинади?

Ассалому алайкум ва раҳматуллоҳу ва барокатуҳу.